W dniach 10 – 13.09.2015r. odbyła się wycieczka techniczna Oddziału Krakowskiego PZITS na Węgry.
Brało w niej udział 57 osób, w tym członkowie Kół przy: MPWiK S.A. w Krakowie, MPEC w Krakowie, Uniwersytecie Rolniczym, Politechnice Krakowskiej, Wodociągach Nowosądeckich i członkowie MOIIB.
10 września o godz. 6:00 wyruszyliśmy autokarem z dziedzińca MPWiK S.A. w Krakowie z Biurem Turystycznym Hungaro-tour z Gliwic. Koło godziny 13:00 przybyliśmy na obrzeże miasta Kazincbarcika
w północno-wschodnich Węgrzech, gdzie spotkaliśmy się z Panem Odonem Rittenbacherem, naszym węgierskim przewodnikiem po przedsiębiorstwach wodociągowych.
Jadwiga Petko, MPWiK S.A. Kraków
Joanna Bąk, Politechnika Krakowska
W dniach 10 – 13.09.2015r. odbyła się wycieczka techniczna Oddziału Krakowskiego PZITS na Węgry.
Brało w niej udział 57 osób, w tym członkowie Kół przy: MPWiK S.A. w Krakowie, MPEC w Krakowie, Uniwersytecie Rolniczym, Politechnice Krakowskiej, Wodociągach Nowosądeckich i członkowie MOIIB.
10 września o godz. 6:00 wyruszyliśmy autokarem z dziedzińca MPWiK S.A. w Krakowie z Biurem Turystycznym Hungaro-tour z Gliwic. Koło godziny 13:00 przybyliśmy na obrzeże miasta Kazincbarcika w północno-wschodnich Węgrzech, gdzie spotkaliśmy się z Panem Odonem Rittenbacherem, naszym węgierskim przewodnikiem po przedsiębiorstwach wodociągowych.
Na Węgrzech jest obecnie kilkadziesiąt przedsiębiorstw wodociągowych (10 lat temu było ich kilkaset) dzielących się na spółki państwowe i samorządowe. W trakcie wycieczki zwiedzaliśmy obiekty wodociągowe stolicy Węgier – Budapesztu, stolicy wina – Egeru oraz obsługujące rejon miejscowości Kazinbarcika zlokalizowanej przy północnej granicy Węgier (niedaleko przejścia granicznego Bánréve).W każdej z wymienionych destynacji wizytowaliśmy obiekty wodociągowe innego typu. W sumie odwiedziliśmy dwa zakłady uzdatniania wody – każdy o innym cyklu technologicznym oraz ujęcie wód powierzchniowych i zbiornik wodociągowy będący jednocześnie wieżą ciśnień. Każdy z odwiedzanych zakładów zasilany był wodą z innego typu – jeden z ujęcia wód powierzchniowych, drugi wód podziemnych.
Część techniczną wycieczki rozpoczęliśmy udając się nad Jezioro Lazberc wraz z Panem Odonem Rittenbacherem i przedstawicielem Zakładu Uzdatniania Wody (ZUW) Lazberc Północno-Węgierskich Regionalnych Wodociągów Ltd. (Eszakmagyarorszagi Regionalis Vizmuvek ZRT.) Wodociągi te są trzecią co do wielkości spółką państwową.
Jezioro Lazberc – powstało w latach 1967-1970 w dolinie potoków Ban i Csernely poprzez spiętrzenie wód zaporą ziemną w powiecie Kazincbarcika na obszarze Parku Narodowego Gór Bukowych. Jezioro ma kształt litery Y, położone jest 200 metrów nad poziomem morza, jego długość wynosi 2,5 km, szerokość – 0,6 km [1], powierzchnia – 0,77 km2, maksymalna głębokość – 17,3 m, średnia głębokość – 7,5 m, objętość – 6,2 mln m3. Powierzchnia dorzecza wynosi 217,5 km2. Jezioro pełni między innymi funkcję zbiornika wody pitnej i przeciwpowodziową. W lasach Gór Bukowych występują głównie drzewa i krzewy liściaste: akacje, dęby, buki, głóg, klon polny i kalina. Wody powierzchniowe spływające z tych gór do Jeziora Lazberc zawierają duże ilości substancji organicznych i przyczyniają się do powstawania licznych osadów oraz eutrofizacji, co powoduje wzrost produktywności glonów. Osady z dna jeziora usuwane są okresowo, w 2014 roku usunięto 64 tys. m3 osadów. Odbywa się to za pomocą żurawi ustawianych na tratwach.
Zapora ziemna o długości 250 m posiada rdzeń glinowy, przelew boczny i upust denny. Woda pitna pobierana jest z ujęcia zlokalizowanego w Jeziorze w połowie długości zapory w odległości ok. 30 m od jej korony, z jednego z trzech poziomów, w zależności od aktualnej jakości wody. 10 września podczas naszego pobytu zwierciadło wody w jeziorze przy ujęciu było na poziomie 6,6 m ponad dnem, co spowodowane było tym, że rok 2015 jest suchy. Na wlocie zamontowana jest krata w celu wstępnego zatrzymania stałych elementów. Woda surowa odpływa rurociągiem przebiegającym pod korpusem zapory w kierunku Zakładu Uzdatniania Wody.
ZUW Lazberc od 1966 roku produkował wodę w ilości 24 tys. m3/d, w 1989 roku zwiększył produkcję do 50 tys. m3/d. Od lat 90-tych zużycie wody spada. W roku 2002 w celu poprawy jakości wody Wodociągi zdecydowały się na wykorzystanie do procesu filtracji membran ZeeWeed (ZW)-1000 produkowanych przez kanadyjską firmę oraz węgla aktywnego. Pierwszy etap modernizacji zakończył się w 2006 roku i umożliwiał produkcję wody w ilości 16 tys. m3/d. Ze względu na bardzo dobre efekty został przeprowadzony drugi etap modernizacji, który zakończył się w 2011 roku i polegał na zastosowaniu filtrów membranowych ZW-500 i węgla aktywnego o wydajności 8 tys. m3/d [2, 3]. W ZUW Lazberc znajduje się kilkadziesiąt modułów membranowych ZW-1000 i ZW-500 zanurzonych w filtrowanej wodzie. Moduły te składają się z wydrążonych włókien-rurek (według specyfikacji [4] dla ZW-1000 o średnicy zewnętrznej 0,65 mm i wewnętrznej 0,35 mm). Włókna te wykonane są ze specjalistycznego fluoropolimeru (PVDF) o wysokiej odporności chemicznej [4, 5] i posiadają miliardy mikroskopijnych porów na powierzchni. Woda jest pobierana przez pory z zastosowaniem łagodnego ssania tworząc barierę dla zanieczyszczeń (glonów, zawieszonych i koloidowych cząstek włącznie nawet z wirusami [2]), pozwalając jednocześnie przejść czystym cząsteczkom wody do środka włókien. Włókna membran czyszczone są powietrzem. Ponadto w celu podniesienia walorów wody, między innymi smaku, poddawana jest ona filtracji na filtrach wypełnionych granulowanym węglem aktywnym.
Następnie udaliśmy się do Egeru na nocleg i w dniu następnym, tj. 11 września zwiedziliśmy zakład uzdatniania wody w tym mieście. Należy on do Wodociągów Województwa Heves Ltd. (Heves Megyei Vízmű Zrt.) z główną siedzibą w Egerze. Jest to spółka samorządowa.
W Egerze od ponad 100 lat woda jest dostarczana do domów, a ścieki odprowadzane. W roku 1961 małe zakłady wodociągowe w województwie Heves połączyły się w jedne wodociągi wojewódzkie. Do lat 90-tych zużycie wody wzrastało, od tego czasu ciągle spada i ostatnio kształtuje się na poziomie niższym niż 100 l/d na mieszkańca. Zakład Uzdatniania Wody (ZUW) w Egerze Wodociągów Województwa Heves zaopatruje w wodę Eger oraz 13 innych miejscowości i w lecie 2015 roku dostarczył jej do odbiorców 18 tys. m3/d.
W zwiedzanym przez nas ZUW w Egerze praca urzadzeń jest bezobsługowa. Żelazo i mangan usuwane są tam z wody przy wykorzystaniu technologii firmy Culligan. Regeneracja filtrów przeprowadzana jest raz dziennie. Woda magazynowana jest w dwóch zbiornikach, każdy o objętości 500 m3.
Eger jest zaopatrywany w wodę z trzech ujęć wody o różnym składzie i temperaturze. W jednym z obiektów mają problem z azotanami, w innym zasadniczym zagadnieniem jest usuwanie żelaza i manganu. Jedno z ujęć obejmuje 16 studni głębinowych o temperaturze 14-15 stopni (13 studni wierconych o głębokości 40 – 130 m i 3 studnie o głębokości 10 – 12 m). Kolejne źródło wody stanowi studnia znajdująca się w centrum Egeru koło basenów termalnych. Woda w studni ma temperaturę 24-28 stopni i zaopartuje centrum miasta. Woda ta zawierała metan i konieczne było przeprowadzenie odgazowania. Woda jest dobrej jakości, poddawana jest dezynfekcji promieniami UV i podchlorynem sodu. Dla studni stanowiących ujęcia wody dla Egeru obowiązuje strefa ochrony bezpośredniej o promieniu 10 m. W ramach ochrony na pobliskich polach uprawnych nie wolno stosować nawozów chemicznych. Sieć wodociągowa wykonana jest z szarego żeliwa, a-c (lata 60-te do DN 500 mm), PCW, PE.
Po południu zwiedziliśmy w Egerze neoklasycystyczną bazylikę z lat 1831-36, barokowy kościół minorytów pod wezwaniem św. Antoniego, minaret z XVI wieku pozostały po meczecie po imperium osmańskim, zamek z XIII wieku, potem Dolinę Pięknej Pani z muzyką węgierską. W następnym dniu pojechaliśmy do Budapesztu, gdzie zwiedziliśmy największy zbiornik wodociagowy na Węgrzech zlokalizowany w Górze Gellerta w obrębie ulic Hegyalja, Sánc i Orom.
Na początku przedstawiciel Metropolitalnych Wodociagów w Budapeszcie (Fővárosi Vízművek Zrt.)
w oparciu o tablice informacyjne przedstawił nam ogólnie sposób zasilania miasta. Na trzech wyspach na rzece Dunaj: Szentendre, Csepel i Małgorzaty znajduje się 740 studni [6], zlokalizowanych wzdłuż Dunaju, o głębokości 20-30 m, które pobierają wodę rzeczną ze złóż żwirowo-piaskowych. Wodociągi Budapeszteńskie mają 145 lat [6], posiadają 5000 km sieci wodociągowej. Od 1994 roku są firmą samorządową (akcje firmy są własnością gminy miejskiej)[6]. Woda z wyspy Szentendre położonej na północy, jest bardzo dobrej jakości, zapewnia około 60% [6] zapotrzebowania miasta, poddawana jest jedynie dezynfekcji. Woda z wyspy Csepel położonej na południu zapewnia około 30% [6] zapotrzebowania i jest zanieczyszczona żelazem i manganem. Poddawana jest procesowi utleniania. Wyspa Małgorzaty zlokalizowana jest w środku miasta, zapewnia około 10% zapotrzebowania. Obecnie zużycie wody wynosi 400-500 tys.m3/d, latem 600-650 m3/d. Następnie po omówieniu przy makiecie zbiornika wodociągowego im. Jozsefa Grubera historii jego powstania oraz parametrów konstrukcyjnych i technologicznych, przeszliśmy do galerii zbiornika, skąd przez oszkloną ścianę mogliśmy zobaczyć robiące duże wrażenie wnętrze jednej z jego komór.
Zbiornik ma dwie bliźniacze komory, każda w kształcie fortepianu o pojemności 40 tys. m3. Wybudowany został w latach 1974 – 1980. Kształt komór gwarantuje stały przepływ wody, został specjalnie zaprojektowany zgodnie z teorią Jozsefa Grubera w celu eliminacji występowania tzw. martwych stref w zbiorniku, co mogłoby wpłynąć na pogorszenie jakości wody. Wpływajaca świeża woda do zbiornika wypycha będącą w nim wodę jak tłok. Powierzchnia całkowita zbiornika to 2 x 5000 m2, strop oparty jest o 106 filarów (w każdej z komór) o wysokości 10 m każdy. Maksymalny poziom wody w zbiorniku wynosi 8 m. Zbiornik jest czyszczony raz do roku (każda komora) – z tego właśnie względu są podwójne urządzenia. Czyszczenie takie trwa około jednego tygodnia. Na uwagę zasługiwała także specjalna powierzchnia sufitu wykonana w celu eliminacji osadzania się na niej kropel wody. Zbiornik jest wentylowany w sposób sztuczny. Podczas budowy jednym z najtrudniejszych zadań było wykonanie płyty dennej. Filary były wykonywane równocześnie z tą płytą. Betonowanie trwało 41 godzin non-stop.
Tego samego dnia odwiedziliśmy jeszcze miasteczko Szentendre z unikalnymi w skali światowej muzeami marcepanu i miniatur oraz odbyliśmy wieczorny pełen iluminacji rejs statkiem po Dunaju, w czasie którego nasz polski przewodnik i organizator wycieczki Pan Ryszard Kamzol ciekawie i nastrojowo przedstawił nam historię Budapesztu i budowli znajdujących się wzdłuż rzeki oraz mostów, pod którymi przepływaliśmy. Towarzyszyła nam piękna muzyka Walców Straussów m. in. “Nad pięknym modrym Dunajem”, “Odgłosy wiosny”, “Walc Cesarski”.
W ostatnim dniu do południa zwiedziliśmy Wzgórze Zamkowe z Zamkiem Budańskim, Basztami Rybackimi, Górę Gellerta z austryjacką cytadelą i pomnikiem wolności.
Wycieczka była bardzo udana zarówno pod względem zawodowym, jak i turystycznym. Pozwoliła na integrację środowiska inżynierskiego branży wodociągowej i ciepłowniczej będąc zarazem miłym spotkaniem przyjaciół. W drodze powrotnej do domu dobry nastrój i wrażenia nas nie opuszczały.
Dziękujemy Prezes Odziału Krakowskiego PZITS Małgorzacie Dumie-Michalik i koleżeństwu z Koła nr 13 przy MPWiK S.A. w Krakowie Marii Dumie i Andrzejowi Tyczyńskiemu za zorganizowanie wycieczki i dbanie o serdeczną atmosferę na niej. Podziękowania należą się również dla Pana Odona Rittenbachera węgierskiego specjalisty w sprawach wodociągowych oraz dla Pana Ryszarda Kamzola, naszego przewodnika po historii, zabytkach i kulturze Węgier.
Literatura:
[1] https://hu.wikipedia.org/wiki/Lázbérci-víztározó
[2] http://www.maviz.org/atadtak_az_uj_membranszuroket_kivalo_minosegu_a_lazberci_vizmu_alt al_eloallitott_ivoviz dostęp 20.10.2015r.
[3] www.ervzrt.hu/hirek-esemenyek/a-lazberci…/169/ 20.10.2015
[4] Michael Dimitriou “Microfiltration and ultrafiltration manufactures” (chapter 5) w praca zbiorowa “Microfiltration and ultrafiltration membranes for drinking water. Manual of water supply – M53” , American Water Works Associatio 2005.
[5] http://www.resinex.pl/rodzaje-polimerow/pvdf.html dostep 19.10.2015r.
[6] http://vizmuvek.hu/hu/fovarosi-vizmuvek/tarsasagi-informaciok