Część druga relacji z wycieczki technicznej z dn. 21 – 24.09.2017r. Krakowskiego Oddziału PZITS do Wiednia z Biurem Turystycznym An-Tour z Bielska-Białej.
W części technicznej zwiedziliśmy również obiekty wodociągowe znajdujące się w dziesiątej dzielnicy Wiednia – Favoriten: nie pracującą już wieżę ciśnień Favoriten i czynny zbiornik wodociągowy Wienerberg.
Wiedeń od 1873 roku zaopatrywany jest w wodę pitną ze źródeł górskich, znajdujących się w wysoko położonych strefach alpejskich w Styrii i Dolnej Austrii poprzez tzw. „I wodociąg z Alp”, a od 1910 roku również poprzez tzw. „II wodociąg z Alp”. Więcej informacji o tych wodociągach w dalszej części relacji.
Wieża ciśnień Favoriten zbudowana została w latach 1898-1899 w ramach stacji pomp Favoriten. Zaopatrywała w wodę wysoko położone obszary X i XII dzielnicy Wiednia poprzez „I wodociąg z Alp” i zbiornik Wienerberg.
Wieża ciśnień jest oryginalnym budynkiem w stylu późnego eklektyzmu (historyzmu). Ma kształt cylindryczny, 67,0 m wysokości, elewację z dekoracyjnej żółtej i czerwonej cegły, ozdobne smukłe wieżyczki (pinakle), stożkowy dach zakończony małą wieżą cebulową. Zewnętrzna ściana budynku ma zróżnicowaną grubość: 3,0 m – na parterze, a 1,0 m – na wysokości 36,8 m. Wewnątrz znajduje się bezstopniowa 203-metrowa spiralna pochylnia o szerokości 1,0 m oparta o zewnętrzną ścianę. Nad pochylnią, na środku stożkowego dachu spiralne schody prowadzą na wysokość 48,0 m na zewnętrzny pasaż widokowy, z którego można podziwiać panoramę Wiednia.
Wewnątrz wieży znajdują się dwa zbiorniki wody pitnej, wykonane z blachy stalowej, łączonej za pomocą nitów:
- zbiornik główny o pojemności 1000 m³ – cylindryczno-stożkowy, o wysokości 8,1 m i średnicy 15,0 m. Dno zbiornika ma kształt dna butelki. Zbiornik posadowiony jest na pierścieniu betonowym o wysokości 25,0 m, o zróżnicowanej grubości ściany 1,5 – 1,05 m. Poziom zwierciadła wody w czynnym zbiorniku znajdował się na wysokości 33,0 m nad terenem,
- zbiornik pomocniczy o pojemności 200 m³– pierścieniowy, o wymiarach 3,0 m x 2,0 m w przekroju, posadowiony u podnóża zbiornika głównego. Zbiornik ten pracował w czasie remontu i konserwacji zbiornika głównego.
Pionowe rurociągi dopływowe i odpływowe wspólne dla obu zbiorników wyposażone są w charakterystyczne kompensatory soczewkowe zamontowane dla zniwelowania wewnętrznych naprężeń wywołanych przez występujące w nich ciśnienia i obciążenia termiczne.
Wraz z wieżą ciśnień Favoriten wybudowana została pompownia z dwoma pompami parowymi, o wydajności 70 dm³/s każda. Pompownia pompowała wodę z pobliskiego podziemnego zbiornika Wienerberg do zbiornika w wieży ciśnień, stamtąd woda grawitacyjnie przesyłana była do odbiorców.
Po wybudowaniu „II wodociągu z Alp” wysokie obszary X i XII dzielnicy zaopatrywane są w wodę z tego wodociągu. Od tego czasu tj. od 1910 roku znaczenie wieży ciśnień stopniowo malało. Pracowała do 1930 roku tylko podczas prac konserwacyjnych „II wodociągu z Alp”. Ostatecznie w 1956 roku została zamknięta i odłączona od miejskiej sieci wodociągowej.
Aktualnie po renowacji w latach 1998 – 1990 cała oryginalna instalacja wieży jest nadal funkcjonalna i udostępniona do zwiedzania. Budynek jest również regularnie wykorzystywany na różnego rodzaju wydarzenia kulturalne, np. wystawy malarskie.
W sąsiedztwie wieży ciśnień Favoriten znajduje się podziemny przepływowy zbiornik wodociągowy Wienerberg o pojemności 33 tys. m3. Został on wybudowany wraz z „I wodociągiem z Alp” (przed wieżą ciśnień) i uruchomiony w 1873 roku. Zbiornik ten aktualnie zaopatruje w wodę z „I wodociągu z Alp” dzielnice Wiednia: I, IV, V, VI, IX, część VII i VIII.
Jest to zbiornik dwukomorowy wodociągowe o przekroju prostokątnym z komorą zasuw pośrodku. Pierwotnie komory wodociągowe przekryto stropem o sklepieniu krzyżowym opartym na masywnych filarach. Po modernizacji zakończonej w 2010 roku jego wynosi ponad 42 tys. m³, co osiągnięto poprzez zmianę konstrukcji stropu ze sklepienia krzyżowego na strop płaski oraz znaczne „odchudzenie filarów”, przy zachowaniu ścian zewnętrznych. Podczas modernizacji zbiornik był w ciągłej eksploatacji. W zbiorniku zwiedziliśmy komorę zasuw i z galerii jednej z komór wodociągowych zobaczyliśmy jej wnętrze.
W 2011 roku na zbiorniku Wienerberg został otwarty plac zabaw wodnych o powierzchni 15 tys m2. Na placu odwzorowany został z dużą swobodą szlak wodociągu z Alp do Wiednia. Znajdują się tu min.: miniatura wieży ciśnień Favoriten, jezioro, po którym można przepłynąć tratwami, wodospady, strumyki, stawy, mosty. Co roku w czerwcu na placu odbywa się festiwal wody.
Zarówno w wieży ciśnień jak i w zbiorniku Wienerberg przewodnicy przedstawili nam mapki z dwoma wodociągami z Alp i lokalizacją dwóch innych źródeł wody dla Wiednia.
„I wodociąg z Alp” początek miał w Kaiserbrunn, 90 km długości i czas przepływu wody do Wiednia wynosił około 16 godzin przy różnicy wysokości 280 m. W 1974 r. przyłączono następnych siedem źródeł w Karlgraben, a w 1989r. źródło Pfannbauern. Aktualnie „I wodociąg z Alp” ma 150 km długości i czas przepływu wody to około 20 godzin. Dostarcza do Wiednia około 56 mln m3 wody rocznie.
„II wodociąg z Alp” ma początek w rejonie Hochschwab, jego długość wynosi 180 km i czas przepływu wody do Wiednia to około 36 godzin przy różnicy wysokości 361 m. Wodociąg ten dostarcza do Wiednia około 75 mln m3 wody rocznie.
Woda w obu wodociągach płynie grawitacyjnie, z dużą prędkością, w tunelach skalnych, betonowych, ceglanych, akweduktami, w rurociągach żeliwnych.
Obszary źródłowe w Alpach są prawnie chronione od 1965r., w dużej części są własności gminy Wiedeń, zarządza nimi Zarząd Leśnictwa Miasta Wiednia. Wodociągi Wiedeńskie ściśle współpracują z Zarządem Leśnictwa, by przeprowadzić ukierunkowaną gospodarkę leśną (np. poprzez dobór odpowiednich gatunków drzew), w celu stworzenia ekosystemu leśnego (poszycia i ściółki bogatszej w związki próchnicze), zwiększającego czas retencji i stopień czystości wody oraz ograniczenie spływu wód powierzchniowych. Z powodu krótkiego czasu retencji wody w glebie jej stopień twardości wynosi 7-9 dH (niemiecki stopień twardości). Miasto Wiedeń utrzymuje drogi i mosty na terenach źródłowych, w Dolnej Austrii 32 mosty a w Styrii 21 mostów. Teren chroniony może być wykorzystywany w ograniczonym zakresie dla rolnictwa, osadnictwa i turystyki i tylko zgodnie ze ścisłymi wymogami ochrony.
Wody alpejskie pomimo zmieniających się warunków środowiskowych i klimatycznych są tak czyste, że nie trzeba ich uzdatniać, a jedynie poddać dezynfekcji . W obszarach źródłowych i wzdłuż wodociągów z Alp prowadzony jest całodobowy monitoring jakości wody i powietrza. Wody niespełniające jakościowych norm są natychmiast odprowadzane poprzez spusty do okolicznych rzek i potoków.
Woda z wodociągów z Alp wpływa do dwóch wysoko położonych zbiorników wodociągowych, stamtąd siecią wodociągową do 29 innych zbiorników w Wiedniu. Całkowita pojemność zbiorników wodociągowych wynosi 1,61 mln m³. System ten umożliwia równoważenie ilościowe i stanowi rezerwę wody na około trzy doby.
W okresach prac konserwatorskich lub w czasie awarii wodociągów z Alp czy ekstremalnie wysokiego zabotrzebowania wody w czasie np. upałów, Wiedeń korzysta równolegle z dwóch podziemnych ujęć wody: w Lobau i w Moosbrunn.
Ujęcie wód podziemnych Lobau zbudowane w latach 1964-1966 znajduje się w Parku Narodowym Donau-Auen, na równinie zalewowej Lobau w Wiedniu. Z ujęcia tego można uzyskać 80 tys. m3/d wody pitnej. Woda ta ma wyższą zawartość związków mineralnych niż woda z Alp, ze względu na dłuższy czas przebywania w glebie i jej stopień twardości wynosi około 18 dH.
Ujęcie wód podziemnych Moosbrunn uruchomione w 1998 roku leży u podnóża doliny Mitterndorfer na południowy wschód od Wiednia. Z ujęcia tego można uzyskać 64 tys. m3/d wody pitnej.
Wiedeń to miasto zamieszkałe przez około 2 mln osób, w którym średnie zużycie wody na osobę wynosi 130 dm³/d, a całkowite roczne zużycie wody osiąga około 141 mln m³.
Sieć wodociągową w Wiedniu tworzą rurociągi o średnicach 100 – 1200 mm, o długości ponad 3 tys. km, a przyłącza wodociągowe w ilości około 100 tys. mają łączną długość około 800 km. Aktualnie sieć wodociągową Wiednia budowana jest z rur z polietylenu (PE) i z żeliwa sferoidalnego. Przyłącza wodociągowe wykonane są głównie z rur PE.
W części turystycznej zwiedziliśmy: część rezydencji władców Austrii Hofburg z apartamentami cesarskimi i Muzeum Cesarzowej Sisi, barokowe ogrody Pałacu Schönbrunn, najwyższą i jedną z najstarszych w Austrii katedrę św. Szczepana. W Wiedeńskim Towarzystwie Muzycznym zwiedziliśmy najlepszą salę koncertową na świecie tzw. „złotą salę”, ale również dwie inne: „szklaną salę” i „drewnianą salę”. Na domu Hundertwassera podziwialiśmy słynną kolorową elewację. Zobaczyliśmy Belveder wraz z barokowym ogrodem ozdobionym posągami sfinksów oraz dom Mozarta przy ul. Domgasse 5, w którym skomponował operę „Wesele Figara”. Wjechaliśmy błyskawiczną windą na wieżę Dunaju, gdzie z okien obrotowej restauracji podziwialiśmy panoramę Wiednia i delektowaliśmy się tortem wiedeńskim. Na Praterze część uczestników wycieczki odbyła przejażdżkę na Diabelskim Młynie, wszyscy bawiliśmy się przez chwilę na Wienerfest i zobaczyliśmy jak robią to Austriacy. Odwiedziliśmy wzgórze Kahlenberg z polskim kościołem św. Józefa.